![[Tancar]](/plantilles/idisc/img/tancar.png)
Home
Le ch’ab’al k’iche’ (Quiche), petinaq chech Proto-Maya, utz’aqatil le ajupaja rech taq tinamit mayab’. Kkoj chech ch’aweb’al kumal taq le e komon Maya K’iche’, le aj Iximulew, xuquje’ kchaweb’ex pa le uqajb’al kaqiq’ pa le amaq’ México rumal le kopanem nik’aj chi winaq pa le amaq’ pa taq ri junab’ 80. Nima e keb’ millon e winaq rech Iximulew kkikoj we ch’ab’al, rachi’l e k’i winaq rech México, xuquje’ eta'matalik chi'l kkoj kumal ajb'eyejel rech nik'aj chik chi amaq' pa ronojel uwachulew. Le wokaj Ch’ab’al Maya K’iche’ are le qas nim pa ronojel Guatemala, Rumal la’ are le k’iche’ le ukab’ nim ucholajil ch’aweb’al pa we amaq’, teren aq’an chi rij le kaxlantzij. E k’i e winaq k’iche’ pa keb’ ch’ab’al ke’echaw wi kkikoj le ch’ab’al Mayab’ xuquje’ le kaxlantzij, xa k’ut pa taq le naj taq nitz’ komom na qas ta jewa’ ub’anom .
Le ch’ab’al k’iche’ ya’om unimal uq’ij pacha’ ch’ab’al rech amaq’ rech Iximulew ruk’ uxe’al “Taqanik rech taq ch’ab’al rech amaq’” Ya’om b’e chech rumal le b’anb’al taqanib’al rech Iximulew pa ri junab’ 2003. Kkoj chech chaweb’al kumal e 65 tinamit rech 7 nim tinamit (Sololá 5, Totonicapán 8, Quetzaltenango 12, Quiché 16, Suchitepéquez 15, Retalhuleu 10) ).
Sib’alaj utz chi pa taq we uk’sb’al taq junab’ le loq’onem chi rij taq le Mayab’ ch’ab’al ktajin knimarik, are wa’ kuya’ uchuq'ab' xuquje' ktajin kjaqataj nik'aj chi b'e chech pa taq le tijob'al, nim tijob'al, pa taq wokk'ayib'al, pa uk'iyal taq wokaj.
Le k’iche ktajin kkan unimarik chi’l ktajin knimar le uchuq’ab’ pa jalajoj taq ub'antajik pacha' pa le q'axwachib'al, le K’iypach’unel tzij le k'iwachel, le q’ojom, le je’ltzij, puk kech ak’alab’, etc.
Chi kixo’l taq Kiypach’unelab’ tzij pa ch’ab’al k’iche k’o le Humberto Ak’abal, are kuk’ut le chomab'al kech taq ajwaralik (le uchaweb’al, le unimarem, le uk’u’xal, le uq’ojom chi’l le b’ix) xuquje’ mayib’al le umek’ekem, amaq’el kut’iq rib’ kuk’ le k’aslik taq ub’antajik.
Pa le q’ojom k’o le Cecilia Saquic, Kab’awil chi’l e nik’aj chik le ke’eb’ixan ruk’ le mayib’al le kkiriq pa taq le k’ache’laj, taq cho chi’l pa le nim q’inomal le kiya’om kan le ati’t mam ruk’ wa’ kkiya’ uchuq’ab’ le b’antajik Maya k’iche’.
Chi kixo’l le nim ucholajil taq q’axeb’al tzij kech mayab’ are taq wa’: Maya K’at le kutzukuj no’jib’al chomab’al, k’extajem, nik’onem, yakatajem, tijonem, chi’l tzujunem ruk' q'alajisab'al le kkiya' taq ya'l ub'ixikil le kajawatajik xuquje’ nim ucholajil chi kech taq uk'iyal winaq le ke’etow le xajtajem .
Kumajij ruk’ le ub’antajik le q’ij rech le cholq’ij Maya k’ate k’u ri’ kya’ ub’ixik le xajtajem pa taq jalajoj nim tinamit rech Ixim ulew le kkiya’ le taq ya’l ub’ixikil rech le kemk’at Maya. Rachi’l taq k’otoj chi’aj, ub’ixikil rech elunimarisanem, taq etz’anem, cholb’ixikil, chi’l sik’ital taq ub’ixikil, rachi’l le k’exsukumab’al FGER
Chech le q’axwachib’al k’o le TV MAYA, le k’o chi uxo’l le qas urayi’n are uya’ik uchuq’ab’ le tob’anem chech uwokik taq upam chak chi’l taq kemwach chech uwinaqirisaxik jun q’axeb’al tzij chi kixo’l wokaj le ktob’an cheh uwinaqirisaxik jun je’l uwachulew ruk’ junamil chi’l tzoqopib’al ruk’ utzil chi'l k'amowan ib'.
Le ch’ab’al kkoj pa le 65 tinamit rech Iximulew jawi’ kkoj wi le ch’ab’al k’iche’ y nima amaq’el kkojik,pa le uk’u’x ajupaja, pa taq le tijob’al, taq tyox, pa taq jalajoj q’axeb’al tzij chi’l taq qaxwach, chi’l pa apachike riqoj ib’.
Le Ch’ab’al Maya k’iche’ uq’alajisam nimaq taq ub’antajik che ri uya’om nimaq taq q’inomal pacha’ le tz’ib’atal kan pa le Popol Vuh, jun mulib’al taq mayib’al taq tzijonem, tzaqb’al k’u’xaj rech le wokaj k’iche’. Are wa jun wuj le nim uq'inomal rech le xajtajinaq kanoq chi'l le uk'u'xal, wa' jun nim ucholajil taq tzijonem le kraj kuch'ob' le utikitajem le uwachulew, le wokaj, le jalajoj taq jastaq le kxajtaj pa le uwachulew, etc.
Pa taq le Wokaj Mayab’, le wa xuquje’ le taq ch’ab’al junam e b’enaq, chi jujunal wokaj k'o le nimucholajil wa kkitijo are tzij jas uwach ri riqoj ib’. Are taq wa’ le wa ktijowik:
“Uwa’l ik”, are taq wa’ kya’ ruk’: ti’j rech wakax, sa’uwache’, wi’uwache’, saqwach, repo’y, aj, kulanto, ik rech kob’an chi’l q’or.
“Atikamal” (Sub’ b’olq’otim pa uxaq maxan), Ruk’a’am ti’j rech wakax on ak’, pix, xbo’y, chi’l uk’ok’al. Are wa’ nim ucholajil wa rech Alaxb’al, konojel le e winaq kkib’ano xuquje’ kkikomone’j kuk’ taq kalaxik, k’ulja xuquje’ utz taq achib’il.
“Sub’ chi’l lej” Are wa’ tyox wa kech Mayab’, amaq’el krachi’laj le jalajoj taq wa.
Pa le amaq’ rech Guatemala le chakunem rech amaq', kya' ub'ixik nimalaj ronojel pa le kaxlantzij. Xa k’ut, pa we q‘ij saq e k’o e k’i taq Mayab’ wokwokaj le e jun pa jalajoj taq riqoj ib’ rech taq komon, pacha’ pa le cha’b’al q’atb’altzij o le q’atojtzij, xuquje’ sib’alaj e k’i b’anal taq taqanib’al, alkalteyib’ xuquje’ k’amal taq b’e le kkikoj we Mayab’ ch’ab’al. Pa taq le tijonem ktajin kya’ chi tijonem rech taq ch'ab'al Mayab' pa taq tijob'al, taq retal tijob'al xuquje' pa jujun nim tijob'al.
iDISC kuya’ pataninem rech uq’axexik tzij pa ch’ab’al K’iche’.
Chech nik’aj chi q’alajisanem, chojach’ab’ejloq.
Web’: www.idisc.com | Taqoqxa’nib’al: info@idisc.com | Ch’aweb’al: (+34) 93 778 73 00